قرآن و تلاوت آن نیز یکی دیگر از شاخص مهم و تکالیفی است که شیعیان و پیروان مکتب تشیع از دیدگاه امام صادق باید به آن متوجه باشند و بر آن مراقبت لازم را داشته باشند و آداب تلاوت آن را رعایت نمایند:

14- تلاوت قرآن

قرآن كلام الهى و جلوه‏ اى از قدرت و علم و حكمت پروردگار است و آيات نورانى آن نشانگر عظمت‏ خداوند متعال مى‏ باشد . قرآن برنامه زندگى يك مسلمان و معارف آن گنجينه‏ اى بى‏ پايان است. قرآن عهدنامه‏ اى ميان خداوند و مردم مى‏ باشد.

امام صادق عليه السلام با اشاره به اين عهدنامه گرانبها، به مسلمانان سفارش مى‏ كند كه هر روز پنجاه آيه از اين كتاب را تلاوت كنند:

القرآن عهد الله الى خلقه، فقد ينبغى للمرء المسلم ان ينظر فى عهده وان يقرء منه فى كل يوم خمسين آية

قرآن عهدنامه خداوند متعال به انسان‏ها مى‏ باشد، براى مسلمان شايسته است كه به اين عهدنامه بنگرد و در هر روز پنجاه آيه از آن را تلاوت كند (كافى، ج 2، ص 609)

آن حضرت در سخن ديگرى به كيفيت تلاوت و آداب قرائت قرآن پرداخته و فرمود:

عليكم بالقرآن! فما وجدتم آية نجابها من كان قبلكم فاعملوا به، وما وجدتموه هلك من كان قبلكم فاجتنبوه

بر شما باد تلاوت قرآن، پس هر آيه‏ اى يافتيد كه كسانى قبل از شما [با عمل به آن ] نجات يافته ‏اند، شما هم به آن عمل كنيد و هر آيه‏ اى را مشاهده كرديد كه بيانگر عوامل هلاكت [و نابودى ] پيشينيان است، شما هم از آن [عوامل ] پرهيز كنيد ( وسائل الشيعه، ج‏4)

قطعا با مطالعه سیره و بیانات گوهربار آن امام همام شاخص های دیگری را می توان به این مجموعه اضافه نمود و ترسیم مکتب تشیع به عنوان مکتب عشق به صورتی واضح و روشن تر نشان داد

شاخص دیگر اهمیت دادن به نماز و عبادت خالصانه برای شیعیان از منظر امام صادق مطرح می شود:

13- بندگی و توجه به نماز

بندگی و عبودیت اساسی ترین هدف خلقت انسان است. هدفی که بالاتر از همه چیز هست به گونه ای که حتی از مقام نبوت هم بالاتر است. اگر با دقت بنگریم ، خواهیم فهمید که چرا در تشهد نماز می گوییم : اَشهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبدُه وَ رَسُولُهُ یعنی فضیلت و برتری بندگی بر رسالت

«عبد» به انسانی گفته می شود كه سر تا پا تعلّق به مولا و صاحب خود دارد؛ اراده اش تابع اراده ی او، و خواستش تابع خواست اوست؛ در برابر او خود را مالك چیزی نمی داند و در اطاعت او سستی به خود راه نمی دهد.

عبودیت و بندگی کامل آن است که انسان جز به معبود واقعى یعنى کمال مطلق نیندیشد، جز در راه او گام بر ندارد، و هر چه غیر او است فراموش کند، حتى خویشتن را؛ یکی از مصادیق عبادت و بندگی نماز است و آنجا که پیشوای شیعیان امام صادق عليه السلام محبوبیت بنده را در مراقبت در نماز باز می شمرد و می فرمایند :

اَحَبُّ الْعِبادِ اِلَى اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ رَجُلٌ صَدوقٌ فى حَديثِهِ مُحافِظٌ عَلى‏ صَلاتِهِ

محبوب‏ترين بنده نزد خداى عزوجل كسى است كه راستگو و مراقب نمازش باشد. (امالى صدوق، ص 371، ح 467)

در شاخص دوازدهم شیعیان افراد موقعیت سنج و زمان شناس معرفی می شوند :

12- استفاده از فرصت‏ها

فرصت‏هاى بدست آمده در زندگى كم است و سريعا از دست انسان خارج مى‏ شود. انسان موفق كسى است كه از هر فرصت‏ بدست آمده - گرچه كوتاه مدت باشد - براى رسيدن به هدف خويش بهره گيرد.

پيشواى ششم صادق آل محمد (ص) در اين زمينه به شیعیان و پيروان خود فرمودند:

من انتظر عاجلة الفرصة مؤاجلة الاستقصاء سلبته الايام فرصته، لان من شان الايام السلب وسبيل الزمن الفوت

هر كس [در فرصت‏هاى بدست آمده كه كوتاه و گذرا هستند] به انتظار فرصت‏هاى كاملترى در آينده بنشيند، روزگار آن فرصت [كوتاه] را نيز از او خواهد گرفت؛ چرا كه عادت روزگار سلب [فرصت‏ها] و روش زمانه از دست رفتن است (بحار الانوار، ج‏78، ص‏268 )

در ادامه طرح وظایف و تکالیف شیعیان از دیدگاه حضرت امام صادق علیه السلام شاخصه ی دوری و اجتناب از گناه در سیره و فرمایشات موسس مکتب به شرح زیر مطرح می گردد :

11- دورى از مجالس گناه

يكى از عوامل تاثير گذار در روح و روان انسان محيط اطراف اوست. عوامل انحرافى از جمله محفل‏ هاى آلوده و اجتماعات ضد ارزشى كه افراد گنهكار و فاسد آن‏ها مى‏ گردانند، تاثيرات فراوانى را در افراد شركت كننده باقى مى‏ گذارد و آنان خواهى نخواهى همرنگ با اهل فسق و فجور و معصيت مى‏ شوند.
بدين جهت امام صادق عليه السلام مؤمنين را از شركت در اين محافل نهى كرده و آنان را از رفتن به چنين مكان‏ هايى برحذر مى‏ دارد، مگر اينكه براى تغيير وضعيت موجود باشد.

آن حضرت مى‏ فرمايد:

لا ينبغى للمؤمن ان يجلس مجلسا يعصى الله فيه ولا يقدر على تغييره

براى مؤمن شايسته نيست كه در مجلسى بنشيند كه در آن معصيت‏ خداوند انجام مى‏ شود و او توانايى تغيير آن را ندارد

 در شاخص نهم و دهم حضرت امام صادق علیه السلام شیعیان رامودب به آداب در معاشرت با دیگران و همچنین یاور؛ همکار و همیار همدیگر می داند و که آن دو را به شرح زیر بیان می کنیم: 

9- رعايت ادب در معاشرت با ديگران

ادب و مواظبت ‏بر فضائل اخلاقى از بزرگترين سرمايه‏ هاى معنوى براى هر انسان محسوب مى ‏شود

انسان با رعايت آداب اخلاقى و اجتماعى جايگاه خود را در جامعه تحكيم بخشيده و دل‏ها را به سوى خود جذب مى‏ كند. دوست و دشمن، افراد با ادب را ستوده و از اعماق جان به آنان به ديده احترام مى‏ نگرند.

امام صادق عليه السلام رعايت اصول اخلاقى و توجه به آداب انسانى را از ويژگى‏ هاى مكتب تشيع دانسته و آن را بر شيعيان راستين امرى ضرورى و لازم مى‏ شمارد و مى‏ فرمايد:

ليس منا من لم يوقر كبيرنا ولم يرحم صغيرنا

شيعه ما نيست كسى كه بزرگترها را احترام نكند و به كوچكترها ترحم ننمايد (بحار الانوار، ج‏75، ص‏138)

در ادامه طرح وظایف و تکالیف شیعیان از دیدگاه حضرت امام صادق علیه السلام شاخصه ی خانواده از روی سیره و فرمایشات آن امام همام به شرح زیر مطرح می گردد :

8- رسيدگى به خانواده

توسعه دادن به زندگى خانوادگى و خوشرفتارى با اعضاى خانواده يكى ديگر از ويژگى‏ هاى مورد انتظار براى مؤمن و شيعه كامل مى‏ باشد.  پيرو حقيقى امام صادق عليه السلام هيچگاه نسبت‏ به خانواده‏ خود، تنگ نظر، سخت گير و بدرفتار نيست. او تلاش مى‏ كند كه به نحو شايسته‏ اى با همسر و فرزندان خود معاشرت نمايد و در صورت امكان به رفاه و امور معيشتى خانواده گسترش دهد.

امام صادق عليه السلام مى‏ فرمايد:

ان عيال المرء اسراءه فمن انعم الله عليه نعمة فليوسع على اسرائه فان لم يفعل اوشك ان تزول تلك النعمة

اعضاى خانواده يك مرد [همانند اسير اويند . پس هر كسى كه خداوند متعال نعمتى به او عطا كند، بايد به خانواده [و زيردستان] خود گشايشى در زندگى ايجاد كند كه اگر چنين نكند ممكن است اين نعمت از دست او خارج شود(كشف الغمه، ج‏2، ص‏207)

در روايتى ديگر امام صادق عليه السلام شيعيان را به خوشرفتارى با خانواده سفارش نموده و آنرا موجب طولانى شدن عمر مى‏ داند و مى‏ فرمايد:

من حسن بره فى اهل بيته زيد فى عمره

هر كس با خانواده خود خوشرفتارى نمايد عمرش طولانى خواهد شد(كشف الغمه، ج‏2، ص‏208)

در شاخص هفتم حضرت امام صادق علیه السلام شیعیان را دارای اخلاص می داند و آنها را از رذیله ریا به دور می دارد و بحث دقت نظر در انجام اعمال و مراقبه و محاسبه از خویش را با عنوان زیر طرح می کند

7- شهرت گريزى

مؤمن و شيعه واقعى بر اين باور است كه كار و عمل انسان بايد براى جلب رضايت‏ حضرت حق باشد و به غير از اين عمل وى ارزش حقيقى نخواهد داشت. كسانى كه براى خوشايند ديگران و جلب رضايت آنان - كه در مسير حق نيستند - تلاش مى‏ كنند، كارى بيهوده و عبث انجام مى‏ دهند. اساسا خودپرستى با خداپرستى در تضاد است.

از منظر امام صادق عليه السلام عمل ريايى كه براى خشنودى خداوند متعال نبوده و تنها براى ارضاى نفس و يا خوشايند ديگران انجام مى‏ گيرد، نزد خداوند عالم پشيزى ارزش ندارد . آن وجود گرامى در يك سخن بليغ فرمود:

كل البر مقبول الا ما كان رئاء

تمام نيكى‏ ها پذيرفته مى‏ شود مگر اعمالى كه بخاطر ريا [و نشان دادن به ديگران] انجام گرفته باشد (تحف العقول، ص‏303 )

پيشواى ششم در توضيح سخن خويش به عبدالله بن جندب مى‏ فرمايد:

لا تتصدق على اعين الناس ليزكوك، فانك ان فعلت ذلك فقد استوفيت اجرك، ولكن اذا اعطيت‏ بيمينك فلا تطلع عليها شمالك

هيچگاه صدقه [و كارهاى نيك] را جلو چشم مردم انجام مده به قصد اينكه تو را [مردى] پاكيزه انگارند، كه اگر به اين [سخن] عمل كنى اجر و پاداش خود را به نحو كامل دريافت‏ خواهى كرد، ولى [به خاطر داشته باش] كه اگر با دست راست‏ خود بخشش مى‏ كنى دست چپ خود را مطلع نساز (تحف العقول، ص‏305)

اين سخن كنايه از نهايت پنهان كارى در انجام كارهاى نيك مى‏ باشد.

تاکنون پنج شاخص ولایت پذیری، استقامت و پایداری در راه حق، عزت نفس و دورى از ذلت، زهد و ساده‏ زيستى و تلاش براى اصلاح ديگران؛ به عنوان وظیفه و تکلیف برای تمایز شیعیان از منظر صاحب مکتب تشیع حضرت امام صادق علیه السلام طرح گردیده است و اکنون شاخص ششم :

6- امانت و صداقت

از مهم‏ترين و بارزترين ويژگى‏ هاى مورد انتظار براى شيعيان و مؤمنان، دو صفت والاى امانتدارى و راستگويى است. اين دو خصلت آنچنان اهميت دارد كه اساس نظم و انسجام و آرامش هر جامعه‏ اى را مى‏ توان با تقويت و ترويج آن دو در ميان افراد جامعه پى‏ ريزى نمود و مشكلات را حل كرد و سعادت جوامع را تضمين نمود.

امام صادق عليه السلام گذشته از توصيه‏ هايى كلى به عموم شيعيان در اين رابطه، به برخى از يارانش در اين مورد پيام ويژه مى‏ فرستاد. اهتمام آن حضرت به ترويج و احياى اين دو ويژگى انسانى و اخلاقى در ميان شيعيان، جايگاه آن‏ها را در ميان تمام صفات پسنديده و فضائل اخلاقى روشن مى‏ سازد.

در ادامه بحث انتظارات و تکالیف شیعیان از منظر حضرت امام صادق علیه السلام دو شاخصه ی دیگر از سیره و فرمایشات آن امام همام به شرح زیر عنوان می گردد :

4- زهد و ساده‏ زيستى

از آنجا كه دلبستگى به دنيا و تعلقات آن مانع رسيدن به كمال حقيقى است، مردان الهى هميشه زهد و قناعت را در متن برنامه زندگی خود دارند و ساده‏ زيستى و پرهيز از جلوه‏ هاى دنيوى و دل نبستن به مظاهر دنيا و زرق و برق آن از شاخص‏ ترين ويژگى‏ هاى آنان است.

پيروان حقيقى اهل بيت عليهم السلام خصلت زيباى زهد و ساده زيستى را از آن گراميان آموخته و اين سخن گهربار امام صادق عليه السلام را هميشه آويزه گوش خود دارند كه فرمود: ان احببت ان تجاور الجليل فى داره وتسكن الفردوس فى جواره فلتهن عليك الدنيا واجعل الموت نصب عينك ولا تدخر شيئا لغد واعلم ان لك ما قدمت وعليك ما اخرت

اگر دوست دارى كه در درگاه الهى با خداوند متعال همنشين شوى و در بهشت در جوار حضرت باريتعالى مسكن گزينى، بايد دنيا [و مظاهر آن] در نظر تو خوار باشد و مرگ را هميشه نصب العين خود قرار بده و براى خود چيزى ذخيره نكن و بدان آنچه قبلا [از اعمال صالح ] تقديم داشته‏اى به حال تو سودمند خواهد بود و از كارهاى نيك كه انجام آن را به تاخير انداخته‏ اى ضرر خواهى كرد (تحف العقول، ص‏304)

بسم الله الرحمن الرحیم

اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم و اهلک عدوهم

السلام علیک یا جعفر ابن محمد الصادق

آجَرَکَ الله یا بَِقیهَ الله

سالروز شهادت حضرت امام صادق علیه السلام یادآور وظایف و تکالیفی است که شیعیان و پیروان راستین حضرت در مکتبش آموخته اند و شاخصه شیعه در این مکتب بدان شناخته می شود :

1- ولایت پذیری

يكى از ويژگى‏ هاى شيعيان از منظر حضرت صادق عليه السلام پذيرش ولايت و رهبرى امامان معصوم عليهم السلام به عنوان تداوم رسالت نبوى صلى الله عليه و آله مى‏ باشد . شيعه حقيقى آنچنان به ولايت اهل بيت عليهم السلام دلبسته است كه شادى و حزن، خوشى و ناخوشى و تمام لذائذ و شدائد زندگى را با ولايت و محبت ائمه اطهار عليهم السلام پيوند مى‏ زند . محبت اهل بيت عليهم السلام آنچنان در جان و دل وى رسوخ كرده كه تمام گفتار، رفتار و كردار او با ملاك‏ها و معيارهاى اهل بيت عليهم السلام سنجيده مى ‏شود و آنان به عنوان حجت‏ شرعى براى او هستند.

امام صادق عليه السلام می فرمایند: رحم الله شيعتنا خلقوا من فاضل طينتنا وعجنوا بماء ولايتنا يحزنون لحزننا ويفرحون لفرحنا

خداوند شيعيان ما را رحمت كند كه از زيادى سرشت ما آفريده شده‏ اند و با آب ولايت ما عجين گشته‏ اند . آنان به خاطر اندوه [و غصه‏ هاى] ما غمناك مى‏ شوند و با شادى ما شاد مى‏ گردند (شجره طوبى، ج‏1، ص‏3)

امام صادق عليه السلام علاوه بر سفارش‏هاى مكرر به ولايت پذيرى پيروان خويش، در مكتب تربيتى خويش شيعيانى ولايى تربيت نموده و آنان را به اين كار تشويق مى‏ كرد.

داستان ذيل بيانگر اين حقيقت است:

عبدالله بن ابى يعفور يكى از شيعيان مخلص و فداكار است كه در پذيرش ولايت ائمه اطهار عليهم السلام اسوه‏ اى كامل و نمونه‏ اى بارز براى تمام شيعيان مى‏ باشد . او با همه عظمت علمى و موقعيت اجتماعى كه در ميان قوم خود داشت، در برابر فرمان امام عليه السلام تسليم محض بود.

در اين مورد داستان مشهورى از وى نقل شده كه نهايت اخلاص و اطاعت وى را از ائمه اطهار عليهم السلام نشان مى‏ دهد . وى روزى در حضور پيشواى ششم عليه السلام نشسته بود و از وجود حضرتش بهره‏مند مى‏ شد.

عبدالله، ضمن ارائه سخنانى به امام عليه السلام كلامى را اظهار نمود كه مورد عنايت‏ حضرت قرار گرفت . اين سخن وى كه از عمق جان و منتهاى ايمان وى ريشه مى‏ گرفت مى‏ تواند درسى زيبا و الگويى مناسب براى تمام پيروان و دوستداران اهل بيت عليهم السلام باشد.

او به امام صادق عليه السلام عرضه داشت: والله لو فلقت رمانة بنصفين فقلت هذا حرام وهذا حلال لشهدت ان الذى قلت‏حلال، حلال; وان الذى قلت‏حرام، حرام; فقال: رحمك الله، رحمك الله

سوگند به خدا! اگر انارى را از وسط دو نصف كنى و بفرمايى كه نصف آن حلال و نصف ديگرش حرام است، مطمئنا گواهى خواهم داد كه: آنچه را گفتى حلال، حلال است و آن نصفى را كه فرمودى حرام، حرام است [و هيچگونه چون و چرا نخواهم كرد . ] امام صادق عليه السلام فرمود: خدا تو را رحمت كند، خدا تو را رحمت كند (رجال كشى، ص 249 )